Słowniczek terminów literackich

Akcja -  ciąg zdarzeń w dziele literackim lub filmowym stanowiący wspólną całość. Akcję tworzą działania bohaterów, które zmierzają do określonego celu.

Alegoria – element świata przedstawionego utworu mający poza dosłownym znaczeniem ściśle określony sens przenośny.

Anafora – powtórzenie wyrazu na początku kolejnych wersów, zdań lub strof.

Antonim – każdy z pary wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu.

Apostrofa – uroczysty, bezpośredni zwrot do adresata; nadaje wypowiedzi patetyczny charakter.

Archaizm – wyraz lub sformułowanie, które jest przestarzałe, wyszło z użycia, zmieniło znaczenie lub zmieniło formę.

Epifora - powtórzenie na końcu wersu (lub zwrotki).

Epitet – określenie rzeczownika, najczęściej jest wyrażony przymiotnikiem, imiesłowem lub rzeczownikiem.

Hiperbola – polega na ukazaniu opisywanego zjawiska w sposób przesadny, wyolbrzymiony.

Homonim – wyraz o jednakowym brzmieniu i zapisie z innym wyrazem, ale różniący się od niego znaczeniem.

Ironia – sposób żartowania z kogoś lub czegoś, polegający na mówieniu w sposób odwrotny do tego, co się myśli.

Kontrast – zestawienie przedmiotów lub zjawisk będących przeciwnościami.

Metafora (przenośnia) – nietypowe połączenie wyrazów, dzięki któremu przynajmniej jeden z nich zyskuje nowe znaczenie, zwane metaforycznym. Odmianami metafory są ożywienie i uosobienie.

Oksymoron - zestawienie dwu wyrazów dające efekt paradoksu, wynikający ze sprzecznego znaczenia tych wyrazów, np. suchy ocean, ogień krzepnie, ma granice nieskończony.

Onomatopeja – wyraz naśladujący swoim brzmieniem różne dźwięki naturalne.

Ożywienie (animizacja) – przypisywanie przedmiotom, pojęciom lub zjawiskom cech istot żywych.

Patos – sposób wypowiadania się pełen wzniosłości i powagi, ma wzbudzić nastrój podniosłości.

Peryfraza (omówienie) – zastąpienie nazwy pewnego zjawiska poprzez jego opis.

Porównanie – zestawienie dwóch zjawisk, przedmiotów lub osób mające na celu ukazanie ich wzajemnego podobieństwa. Wyrazy porównywane połączone są ze sobą słowami: jak, jako, jakby, niby, na kształt.

Porównanie homeryckie – rozbudowane porównanie, w którym jeden z elementów szczegółowo opisuje dany obraz poetycki.

Powtórzenie – dwu- lub wielokrotne wystąpienie tego samego słowa bądź zwrotu w obrębie fragmentu danej wypowiedzi.

Puenta (pointa) – krótkie i dowcipne podsumowanie wypowiedzi lub utworu literackiego.

Punkt kulminacyjny – w utworze literackim to moment, w którym zbiegają się wątki utworu i akcja osiąga najwyższe napięcie. Chwila ta bezpośrednio poprzedza rozwiązanie akcji.

Pytanie retoryczne – pytanie, na które nie oczekuje się odpowiedzi lub jest ona ogólnie znana.

Symbol – w dziele literackim motyw lub układ motywów mający ukryte znaczenie. Symbol nie ma jednego ustalonego sensu i może być rozumiany na wiele sposobów.

Synestezja – rodzaj metafory. Polega na łączeniu ze sobą i przekształcaniu różnych wrażeń zmysłowych, np. przedstawianie dźwięków za pomocą określeń kolorów (błękitna cisza).

Synonim – wyraz o takim samym lub bardzo podobnym znaczeniu.

Środki stylistyczne – słowa i wyrażenia mające na celu wywołanie u czytelnika określonych emocji i pobudzenie jego wyobraźni. To np. epitet, porównanie, przenośnia, powtórzenie, onomatopeja.

Świat przedstawiony – ogół zjawisk ukazanych w utworze – czas, miejsce, bohaterowie, układ wydarzeń.

Tekst główny – wypowiedzi bohaterów utworu dramatycznego.

Tekst poboczny (didaskalia) – zawiera wskazówki autora dotyczące wyglądu sceny, bohaterów, kostiumów, rekwizytów.

Uosobienie (personifikacja) – nadawanie cech ludzkich zwierzętom, roślinom, przedmiotom.

Wątek – ciąg zdarzeń w obrębie fabuły obejmujący dzieje jednej lub kilku postaci.